Nederlandse kunstenaarsboeken deel 2 (jaren '90 t/m heden): Marinus van Dijke en de bewustmaking van de natuur

Marinus van Dijke en de bewustmaking van de natuur

Omslag en fragmenten uit: "lime tree at the end of the day" 2006 (oplage 6)

Ecologische kunst ontstaat in de vroege de jaren zestig van de vorige eeuw als gevolg van de toenemende maatschappelijke ongerustheid over het milieu. Zowel in Europa als in de V.S. zie je, vooral in de landschapskunst en in de conceptuele kunst, dat onze omgang met natuur onderwerp wordt van kunstuitingen. Belangrijke vroege ecologische kunstenaars uit Nederland zijn Sjoerd Buisman, herman de vries, Hans de Vries, Krijn Giezen en Waldo Bien. Ecologische kunst is een verzamelnaam voor kunst die onze relatie met de natuurlijke wereld als onderwerp heeft. Eco-art is niet gebonden aan materialen of disciplines, maar is gehouden aan de integriteit van haar boodschap: Ecologische kunst heeft de intentie onze relatie met de natuurlijke wereld te verbeteren.

Het voornaamste doel van de uit Zeeland afkomstige kunstenaar Marinus van Dijke is om de mens weer bewust te maken van het belang van de natuur, het enige dat in zijn ogen puur en echt is.

"Voor mij is het belangrijkste het bewust ervaren van de natuur niet alleen door te registreren maar ook er in op gaan er mee te spelen. Je wordt niet alleen toeschouwer maar vooral ook deelnemer een onderdeel (element) van de natuur. Ervaringen van de natuur verzamelen als een soort herbarium om deze terug te zien en ze goed in je op te kunnen nemen en na te genieten".

Hiermee sluit hij aan bij de traditie van de eco-art. Kunst heeft voor hem dan ook geen esthetisch belang maar vervult een praktische taak: het is een middel om te communiceren en heeft dus een belangrijke functie in de samenleving. Het bewustmaken van de relatie mens-natuur is van het grootste belang. Van Dijke wil niets meer of minder dan de beschouwer bewust maken van de relatie van de mens tot zijn natuurlijke omgeving. Van Dijke: "In mijn werken stroomt het water, waait de wind, groeien de planten en bewegen mens en dier". Dit in figuurlijk zin, maar ook soms in letterlijke zin. In 2008 bijvoorbeeld maakt Van Dijke een vijftal kunstenaarsboeken die zijn gemaakt van computerprinten en regenwater. Hiervoor heeft hij een foto van de lucht gemaakt deze meteen op papier met water oplosbare verf geprint en daarna de print een halve minuut buiten gehouden ("een miezerdag", "bar en boos", "rain in the morning", "drie winterse dagen in november" en "druppels").

Fragmenten uit: "Over sloten"

Een ander prachtig voorbeeld van bewustwording van de relatie mens-natuur is het kunstenaarsboek "Over sloten" (Gemeentelijke uitgave Zierikzee 2003, oplage 300). Van Dijke: "In maart en april 2003 ben ik vanuit de duinen achter de vuurtoren van Westerschouwen de sloot stroomafwaarts gaan volgen tot in de polder. Brede vaarten en sloten volgde ik tot ik er via een overgang over kon. Over niet al te brede sloten ging ik met behulp van een polsstok. Oostwaarts aanhoudend ben ik uiteindelijk achter het Dijkwater bij het Grevelingenmeer uitgekomen. Onderweg werden op verschillende punten foto's gemaakt en het slootwater geanalyseerd en over een vel papier uitgegoten. Op elke bladzijde is via een klein kaartje de locatie van de foto's en de geanalyseerde slootwater genoteerd. De route van de hele tocht is via aquarellen weergegeven".

Van Dijke houdt zich niet bezig met het statische object, maar richt zich op het bestuderen en registreren van processen en verschijnselen die zich voordoen in de natuur en de eigen leefomgeving in het bijzonder. Van Dijke: "Sinds 1996 ben ik me gaan verdiepen in één duinvallei die ik 'de Plek' noem. Ik werd geconfronteerd met een dynamisch gebied, dat een kwetsbaar en kleinschalig, maar tegelijk ook een robuust en monumentaal karakter heeft. Daar de Plek zo aan verandering onderhevig is, werd ik ook benieuwd naar de geschiedenis en zijn mogelijke ontwikkeling. Kleinschalige verschuivingen hadden grote gevolgen en ik ontdekte dat alles een heldere logische functie heeft en vol poëzie is. Sinds enige jaren heb ik zes kwadraten uit de Plek genomen die ik extra aandacht geef. Door deze kwadraten op dezelfde beeldende manier te benaderen, werden onderlinge verschillen goed merkbaar. Vanuit een verdere concentratie op de détails in de Plek komen nieuwe gebieden in beeld. Beelden van tijdelijkheid, in dagen of zelfs uren. Door die aandacht voor de de sporen in de Plek, waaronder die van de vogels, ben ik me ook gaan verdiepen in de lucht boven de plek. Mijn wandelingen en handelingen verspreiden zich over de hele plek en daar omheen. Daarnaast volg ik een aantal planten en bomen in en om de plek".

Snow flag 2009

Het werk is interdisciplinair: resultaten van wandelingen en handelingen geeft hij weer via werken op papier, schilderijen, foto's, video's, grafiek, boeken, houtreliëfs, textielwerken en ruimtelijke objecten. Allen spelen een gelijkwaardige rol. Dit komt prachtig ten uiting op de tentoonstelling "[in]visible" in 2009. Een tentoonstelling over presentatievormen van kunstenaarsboeken. Van Dijke had in een kleine zijruimte de losbladige uitgave "Snow flag" (Eigen pubicatie 2009 unica) uitgestald uitgaande van het gegeven sneeuw. Alvorens het boek te bereiken diende de beschouwer eerst drie achter elkaar geplaatste sneeuwgordijnen te passeren. Naarmate de bezoeker dichter bij kwam, werd het boek steeds meer zichtbaar. De toeschouwer verdween letterlijk achter het sneeuwgordijn. In deze gordijnen waren sneeuwvlokstructuren uitgesneden, om in de ijzige atmosfeer tegemoet te komen. Het boek mocht bekeken en doorgenomen worden, de pagina’s mochten lukraak achter blijven, alsof het sneeuwgedwarrel betrof. Op kleine tafeltjes stonden voorwerpen uitgestald die in de duinen voorkomen, uiteindelijk leidend naar een tafeltje met een boek geënt op dat thema. Het inmiddels verweerde en beslagen waterflesje dat de kunstenaar vergezelde op zijn vroegere tochten, stond er ook bij. Het bevatte het oorspronkelijke water uit zijn jeugdjaren. Aan de muur, blootgesteld aan het daglicht, hing een kalender met afbeeldingen van een boom in diverse jaargetijden, getiteld ‘four a while’. Geprint op courantendruk dat door de lichtinval snel zal verkleuren. Dat het geheel boven de verwarming hangt kwam de krulling van het papier alleen maar ten goede.

In zijn werk gaat het vooral over de dynamiek van het landschap en wat hij daar als persoon doet. Op die manier ordent hij zijn ervaringen. Alles laat sporen achter, herinneringen die bewaard en verwerkt worden en zo teruggehaald in de verbeelding. Een goed conceptueel voorbeeld waarin het ontdekken van grote lijnen en subtiele détails zijn weergegeven komt in het kunstenaarsboek "Wandelingen door de Plek" (Eigen publicatie 1999 eerste deel klaar, na 40 wandelingen komt er weer een nieuw deel er zijn nu drie delen klaar) tot uiting. Na elk bezoek aan de Plek wordt via een hoogtelijnen kaart de gelopen route gereconstrueerd. Hierdoor ontstaat een lijn, die op transparante vellen met een rood potlood worden nagetekend. Deze transparante vellen zijn gebonden in een boek en zo ontstaat door het lezen van meerdere bladzijden tegelijk de vorm van de Plek. Een ander treffend voorbeeld is het kunstenaarsboek "Spoordetectors" (Eigen publicatie 2000 unica). Er werden vier vakken van 4 bij 4 meter in het bietenland met een bodem van duinzand geplaatst. Van Dijke: "Gedurende de hele zomer maakte verschillende dieren afdrukken in het duinzand. Elke week tekende ik die sporen na in verschillende kleuren, elk dier had zijn eigen kleur. En aan het eind van deze zomer maakte ik dit boek dat uit twee delen bestaat, het verslag en het register".

Fragmenten uit: "verstuivingsproces"

In de traditie van de vroege Eco-Art uit de jaren zeventig, o.a. Sjoerd Buisman en Hans de Vries, wordt door Van Dijke als een echte wetenschapper metingen verricht in de duinen. Of bijvoorbeeld onderzoek naar het geluid van een zandverstuiving. Van Dijke probeert alles zo exact en concreet mogelijk te noteren. Zelfs het verstuivingsproces werd een keer nagebootst. Op het dak van de tweede etage van de scholengemeenschap "Professor Zeeman" is op 14 januari 2000 0.5 kuub Noordzee zand gestort. Via de ramen op de derde etage kon men de zuidzijde van deze berg goed zien. Tijdens de tentoonstelling "wandelen in een duingebied" in Galerie Galerij werd het verstuivingsproces gevolgd. Naar aanleiding hiervan is het kunstenaarsboek "verstuivingsproces" (Eigen publicatie 2000 oplage 5) uitgekomen.

Alle boeken zijn te raadplegen en te bekijken op de website van Marinus van Dijke. Klik op website. Zijn laatste uitgave is "Snoeien" (Eigen publicatie, 2012 oplage 4).

"Marinus van Dijke en de bewustmaking van de natuur" is in samenwerking met Marinus van Dijke tot stand gekomen.

"Snoeien": 4 maart 2012
vanaf 10 tot 4 uur
snoeien van de appelboom
achter het woonhuis van Marian Bijlenga
aan de Dr. Martin Luther Kingstraat
te Landsmeer

Inleiding

In het verlengde van mijn weblog deel 1 (de jaren '70 en '80) gaat deze weblog over kunstenaarsboeken vanaf de jaren '90 tot en met heden. Doelstelling van dit 'onderzoek' is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek uit deze periode zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. De verhalen komen nu vaak i.s.m. de kunstenaar tot stand. Ingegaan wordt o.a. op de vraag waarom zij als presentatievorm een kunstenaarsboek voor hun werken gebruiken. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als een volwaardig kunstwerk (mei 2014).

Ik wil de volgende kunstenaars heel erg bedanken voor hun medewerking:

Frans Baake, Bas Fontein, André Geertse, Hans Gremmen, Karin Hanssen, Els ter Horst, Claudia Kölgen, Anouk Kruithof, Elisabeth Tonnard, Bart van Dijck, Marinus van Dijke, Jaap Scheeren, Erik van der Weijde, Mariken Wessels en Luuk Wilmering.

Opvattingen over het kunstenaarsboek:

Rein Jelle Terpstra: "Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Die eigenschappen kunnen van alles zijn. Het kunstenaarsboek heeft bijvoorbeeld de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk, er zit dus altijd een handeling aan verbonden, zoals het vasthouden van het boek of het omslaan van de bladzijden. Oftewel: het kunstenaarsboek is geen drager van afbeeldingen, maar is zelf beeld” (april 2014).

Rob Perrée: "Voor mij is een kunstenaarsboek de uitwerking van een creatief idee dat recht doet aan de ‘boekigheid’ van het medium en dat onder verantwoordelijkheid van de kunstenaar(s) tot stand is gekomen. Anders gezegd, een kunstenaar beschikt over een schat aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar hij kiest voor het boek omdat de kenmerken daarvan zijn idee het beste kunnen waarmaken. Het kunstenaarsboek kan je dan ook het beste zien als een poging van beeldende kunstenaars om het medium boek voor eigen doeleinden te benutten, en niet langer als vormgever in dienst te staan van iemand anders. Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk met meestal meer accent op de beeldende kwaliteit dan op de taal. Het boek zelf is beeldende kunst en geen afbeelding van beeldende kunst. Het is geen boek over kunst, het is ook geen catalogus met plaatjes. Het is het werk zelf” (uit: Cover to cover).

Jan Voss: "Een kunstenaarsboek is een kunstwerk. Daarmee verspreiden ze een verhaal. Dat moet wel in oplages gebeuren. Tegenwoordig heeft bijna iedereen toegang tot een pc. Daarmee kun je prima boeken ontwerpen. Vervolgens print je ze uit, daar heb je dan je boek. Vroeger maakten de monniken boeken met de hand. Dat vermenigvuldigen gaat nu veel sneller" (interview met Petra Fassotte, 2007).

Henriëtte van Egten en Rúna Thorkelsdottir: "Een boek is een kunstenaarsboek als de kunstenaar het zegt. Het kunstenaarsboek moet wel in oplage gemaakt zijn. Unieke exemplaren blijven buiten beschouwing. Wat niet meer onder het kunstenaarsboek valt is het ‘livres de peintres’. Dat zijn meer illustraties bij gedichten" (interview met Debbie van Berkel, 2003).

Janneke Broekhuizen: "Een kunstenaarsboek is 'een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek'. Wanneer een kunstenaar er voor kiest om kunstenaarsboeken te maken, neemt hij of zij heel bewust het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Er kunnen niet vijftien, vijftig of vijfhonderd mensen tegelijk naar kijken. Door het kunstenaarsboek vast te houden en door te bladeren, door te lezen, ontstaat er een bijzondere relatie tussen kunstenaar en publiek, waar beide partijen door worden beïnvloed in de manier waarop ze het werk benaderen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat het kunstenaarsboek op de grens komt te staan van twee disciplines: beeldende kunst en boeken."