De spooklijnen van Fons Brasser




Fons Brasser (Fragmenten uit: Berliner Geisterbahn)

Na de Tweede Wereldoorlog heeft de beeldvorming over het naoorlogse Duitsland door Nederlandse fotografen zich in de loop van ruim een halve eeuw zich ontwikkeld. De beeldhouwer Tajiri bijvoorbeeld fotografeerde de Muur eind jaren zestig uitgebreid en bracht in 1970 de uitgave 'The Wall - Die Mauer - Le Mur' met 660 foto's uit, die als een kunstenaarsboek kan worden beschouwd. In de uitgave 'Die Berliner Zeit' (DAAD, Berlijn 2000) van Rineke Dijkstra en Bart Domburg staan portretten van Dijkstra in die zij op verschillende locaties in Berlijn heeft gefotografeerd. De beeldende kunstenaar Jan Henderikse fotografeerde verlaten treinstations in Berlijn. Deze zijn samengebracht in het kunstenaarsboek 'Kontakte' (Daadgalerie Berlijn 1988). Ook de beeldende kunstenaar Fons Brasser fotografeerde verlaten treinstations. Foto's van het afgestorven Berlijnse stadsspoornet, de S-Bahn. Zijn eerste omvangrijke fotografieproject.

In 1983 liep Brasser met zijn vriend Armando, de schrijver en beeldend kunstenaar, door Berlijn. "We liepen langs zijn favoriete plekken. Een daarvan was een uitgestorven en overwoekerd station van de S-Bahn. Het fascineerde me meteen. Ik besloot alle stations systematisch te fotograferen. De tegenstellingen die de stations in zich dragen, die vond ik krankzinnig. En als ik ergens door gefascineerd ben, dan ga ik tot het gaatje. Van de geschiedenis van de S-Bahn wist ik niet veel. Het ging me vooral om het gevoel: ik stapte terug in de tijd". Na de Tweede Wereldoorlog werd overeengekomen dat Oost-Berlijn het spoornet zou exploiteren en verantwoordelijk werd voor het onderhoud van de stations en bruggen in Oost- èn West-Berlijn. De bouw van de Muur in 1961 bracht geen wezenlijke verandering in die situatie. Doorgaande lijnen van Oost naar West werden weliswaar onderbroken, maar de treinen bleven onder Oostduitse vlag over de S-Bahn rollen. Kapitalistisch Berlijn werd langzaam overwoekerd met reclame, maar de S-Bahnstations bleven daarvan verschoond. Op een enkele foto van Brasser is reclame te zien voor (Oostduitse) Palm-sigaren, verder zijn de muren kaal. Op stationgevels zijn dikwijls grote witte papiervellen te zien. Brasser: "Illegaal opgeplakte affiches werden zo in opdracht van Oost-Berlijn consequent afgedekt". Het onderhoud aan de stations werd tot het absolute minimum beperkt. De verf bladderde van de houten perronoverkappingen, kalk brokkelde van de gevels. In 1980 brak een loonstaking uit onder het Westduitse personeel. Het conflict werd door Oost-Berlijn aangegrepen om alle stations in West te sluiten, op die aan de (onder Hitler aangelegde) noord-zuidlijn en een andere lijn na. Toegangspoorten werden dichtgelast of -gemetseld en de toch al gammele stations aan hun lot overgelaten. In die desolate toestand trof Brasser de S-Bahn drie jaar later aan. Niemand leek zich nog om de stations te bekommeren. Zelfs de grafity-spuiters namen niet de moeite de wachtlokalen te bewerken. Brasser: "Nog geen maand nadat ik klaar was met fotograferen, heeft de DDR de S-Bahn voor een geheim gebleven bedrag verkocht aan West. Dat heeft meteen de restauratie ter hand genomen en noodstations aangelegd. Een jaar of twee later reden de treinen weer" (bron: Arno Haijtema, Volkskrant 1996).

De fotoserie heet 'Berling Geisterbahn' en bestaat uit 118 foto's. Van elk station maakte hij twee portretten. Hij maakte van ieder station een opname van de ingang en een van de verlaten perrons. De 'dubbelportretten' waren onderdeel van een grotere verzameling: Brasser verzamelde ook talloze kaarten, plattegronden en andere documenten die met de geschiedenis van de S-Bahn te maken hebben. De foto's zijn in 1997 vastgelegd in het kunstenaarsboek 'Berliner Geisterbahn' met teksten van schrijver en beeldend kunstenaar Armando en de documentaire-/filmmaker, regisseur, acteur en schrijver Cherry Duyns (Voetnoot Uitgeverij 1997).

Brasser is een beeldend kunstenaar die verschillende media gebruikt: tekeningen, collages, sculpturen en de fotografie. Of het nu zijn tekeningen, collages, foto’s of sculpturen betreft, al het werk van Fons Brasser wordt gekenmerkt door een wetenschappelijke bezetenheid en een duidelijk zichtbare systematiek. Deze systematiek wordt versterkt door het seriematig werken volgens een logische ordening, vaak over jaren verspreid. "In mij zit de passie van een verzamelaar, ik blijf makkelijk tien jaar met iets bezig. Er bestonden al een paar boeken over de S-Bahn en de spooklijnen, maar die riepen bijna een soort ergernis bij mij op omdat ik er niet in aantrof wat ik had gezien. Te veel details, te veel romantiek. Niet de grote verlatenheid, het onbarmhartige van de tijd" (bron: Cherry Duyns 1997). Brassers fotografie heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld van een strikte documentaire fotografie, naar een meer esthetische vorm van fotografie, waarbij de verschijningsvorm van het onderwerp en de visuele kwaliteit van het beeld om aandacht vragen. Het onderwerp heeft vrijwel altijd betrekking op de geschiedenis van architectonische installaties.
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...